The Matrix: wat is echt en wat niet?
“Wat is de Matrix?” vraagt Neo, het hoofdpersonage van deze film, zichzelf vaak af.
Een vraag die ik mezelf eerlijk gezegd ook stelde toen ik The Matrix voor de eerste keer bekeek. Tegenwoordig is de filmtrilogie is ontzettend bekend. Er zijn talloze analyses van de films geweest en zelfs leraren gebruiken ze graag als aanvulling op hun filosofielessen.
In dit artikel gaan we het hebben over de eerste film. Dit is misschien wel de meest significante en merkwaardige van de drie. Het is heel moeilijk om in een enkel artikel elk aspect van deze film dat een analyse waardig is samen te vatten.
We zullen ons dan ook gewoon richten op het maken van een algemene analyse van de dingen die mensen gewoonlijk voelen na het zien van de film. Hoe kunnen we weten of we wakker zijn? Wat is echt? Wat is niet echt? Als je The Matrix ooit hebt gezien, dan weet ik zeker dat je je dit tenminste één keer hebt afgevraagd. En misschien had je dit al gedaan voordat je de film had gezien. Veel mensen hebben het gevoel niet vrij te zijn in hun handelen. Sommigen zijn ervan overtuigd dat onze acties vooraf bepaald of ontzettend beïnvloedbaar zijn of dat we in een zeer Nietzsche-achtige wereld leven. Misschien denken we soms zelfs dat we worden gemanipuleerd en gecontroleerd en dat we misschien wel deel uitmaken van de droom van een ander.
The Matrix geeft een antwoord op al deze vragen. Het is een beetje zoals een hedendaagse mythe, een oplossing voor enkele van de eeuwige dilemma’s van de mensheid.
The Matrix schetst een dystopische en angstaanjagende toekomst die elke dag minder absurd wordt. In deze toekomst heeft de technologische vooruitgang die we hebben meegemaakt, ons uiteindelijk tot slaaf gemaakt. Die machines die steeds intelligenter worden, hebben een eigen wilskracht verworven.
Ze hebben de menselijke intelligentie bereikt en overtroffen. Middelen zijn echter schaars geworden en deze machines moeten worden gevoed. Het komt aan op een oorlog tussen mens en machine, een
oorlog die de mens verliest waardoor deze tot slaaf gemaakt wordt en in een energiebron wordt veranderd.
Mensen zullen worden gedwongen in een droom te leven; om een leven lang te slapen terwijl ze verbonden zijn met machines die op ze teren.
Sommige mensen zijn erin geslaagd zich te verzetten en te leven in Zion, de enige vrije plek op aarde. Hier worden mensen in de ‘echte wereld’ geboren of komen ze terecht na hun bevrijding. En hier zal het gevecht plaatsvinden tegen de machines om uit de slavernij te geraken.Het is een sciencefictionverhaal, maar wel één vol kritiek en kracht. Het zet ons ertoe aan om onze eigen realiteit in twijfel te trekken. Hoe weet ik of ik niet in een droom leef? Beslis ik wel echt zelf?
Wat is de Matrix?
Het eerste wat we zullen proberen te doen is uitleggen wat de Matrix is. Morpheus zelf is degene die hier antwoord op geeft. Hij zegt: “Het is de wereld die voor je ogen is geplaatst om de waarheid voor je te verbergen.” De Matrix is dan ook een illusie: het is niet echt, maar we zien het als echt.
Plato zei dat onze zintuigen bedrieglijk en niet betrouwbaar waren. Dit
wordt duidelijk uit zijn Allegorie van de grot, welke gaat als volgt:
We dienen ons een grot voor te stellen met daarin een rij gevangenen die met hun rug naar de ingang zitten. De grot is wel verbonden met de buitenwereld door middel van een gang, maar de gevangenen zien dit niet omdat de gang te lang is om daglicht binnen te laten en omdat ze zo geketend zijn dat ze alleen maar kunnen kijken naar de achterwand van de grot.
Achter hen projecteert het licht van een vuur schaduwen op de achterwand, die de gevangenen waarnemen. Ook de stemmen die ze horen weerkaatsen tegen deze achterwand. De gevangenen weten niet beter dan dat de schaduwen die ze zien en echo’s die ze horen werkelijkheid zijn. Het is tenslotte het enige waar ze toegang toe hebben en het enige dat hun zintuigen waarnemen. Als een van deze gevangenen zou ontsnappen, zou hij toegang hebben tot de echte wereld, tot kennis. In het begin zou het licht zijn ogen verblinden, hij zou pijn voelen en zich moeten aanpassen.
Wanneer hij terug zou keren naar de grot, zouden de andere gevangenen waarschijnlijk denken dat hij liegt en hem proberen te vermoorden. De andere gevangenen kennen maar één realiteit en zullen deze dan ook proberen te beschermen, wat er ook gebeurt.
Dit is iets dat ons doet denken aan oude tijden, denk bijvoorbeeld aan Galileo of Copernicus. In de Matrix heeft Neo een vermoeden, een idee dat hij niet uit zijn hoofd kan krijgen. Net als in Alice in Wonderland volgt Neo een konijn het hol in.
Maar deze keer heeft Neo geen toegang tot een fantastische, onwerkelijke plek, in plaats daarvan zal hij toegang krijgen tot de echte wereld, de wereld van de ideeën van Plato.
Het interessante van The Matrix is de manier waarop de film antwoord geeft op de realiteit. Hij neemt alledaagse dingen zoals een déjà vu en
geeft ze een betekenis en stemt ze af op het voorgestelde systeem. The Matrix is een soort virtuele realiteit waarin we allemaal slapen en die we beleven alsof deze echt is.
Het is alsof we een virtual reality-bril dragen: we weten dat wat we zien niet echt is, maar onze zintuigen interpreteren het wel als echt. Dit is precies wat er in The Matrix gebeurt. We nemen de gewaarwordingen als echt waar en daarom stoppen we met onszelf af te vragen of we wakker zijn of niet.
Aan de andere kant doen de vragen die Neo zichzelf stelt over zijn realiteit ons denken aan Descartes, die het probleem oploste door te verwijzen naar een kwaadaardige demon die ons manipuleerde en bedroog, net zoals de machines in de Matrix dat doen. Descartes twijfelt aan alles en de Matrix doet ons aan onze zintuigen twijfelen.
Dit alles is tevens een verwijzing naar filosoof Hilary Putnam, die met zijn hersenen in een vat-gedachte een vernieuwde versie van de kwaadaardige demon-hypothese van Descartes voortbracht. Hoe kunnen we weten dat we geen hersenen in een vat zijn? Hoe kunnen we weten dat we ons niet bevinden in een gedeelde droom?
Dit is wat Putnam zich afvroeg en wat we tevens zien in The Matrix, een simulatie die door iedereen wordt gedeeld, zonder ons bewust te zijn van de aard van dat wat we beleven.
Zijn we vrij volgens The Matrix?
Als we gevangen zitten in een gedeelde droom die dus niet eens van ons is, moeten we ons afvragen of het lot wel echt bestaat en of onze acties wel echt onze acties zijn. Een van de meest interessante personages in dit opzicht is Oracle.
Hij is degene die Neo vertelt dat hij het vermogen heeft om te beslissen, dat alleen hij de baas is over de beslissingen die hij neemt. Het is merkwaardig omdat juist Oracle het personage is dat verbonden is met het lot.
De film gaat voortdurend over beslissingen: de rode of de blauwe pil, de waarheid kennen of niet. Deze keuzevrijheid kan worden gerelateerd aan het existentialisme van Sartre.
Als het lot niet bestaat en niets vaststaat, dan zijn wij het die het bepalen met onze beslissingen. De film houdt echter ook het bestaan van het lot, iets dat vooraf al is bepaald, niet voor onmogelijk. Tegelijkertijd toont de film argumenten die het tegenspreken.
En dat is wanneer Oracle een van de belangrijkste personages zal blijken te zijn, evenals Morpheus, wiens positie geen van beide hypotheses ontkent: hij gelooft in het lot, maar ook in de beslissingsbevoegdheid.
The Matrix brengt ook de kwestie van kennis en geluk ter sprake. We zien dat de echte wereld die ze benaderen als ze de simulatie verlaten, niet een goede wereld is, ontdekken een angstaanjagende waarheid en worden ondergedompeld in een wereld van schaduwen.
Op dit punt is het de moeite waard om ons af te vragen of kennis wel echt iets goeds is en of het wel echt leidt tot geluk, dat ultieme doel in het menselijk leven.
Cifra is het berouwvolle personage van de film. Hij wilde toegang krijgen tot de waarheid en toen hij dit eindelijk kreeg, besloot hij terug te gaan naar de onwerkelijke wereld. Hij wilde de fantasie terug en gewoon de realiteit negeren. Cifra besloot dat het beter is een onwetend leven te
leiden dan de waarheid te kennen.
“Wat is echt? Hoe definieer jij echt? Als je het hebt over wat je kunt voelen, wat je kunt ruiken, wat je kunt proeven en zien, dan is echt niets meer dan elektrische signalen die worden geïnterpreteerd door je hersenen.”
-Morpheus, The Matrix-
Het aantal filosofische vragen die The Matrix oproept is werkelijk interessant. Even maakt het ons zowel rechters als waarnemers. Bovendien doet het ons twijfelen aan onze eigen beslissingen, aan ons eigen geluk en aan de wereld om ons heen.
The Matrix is ongetwijfeld een film die thuishoort in onze lessen filosofie, dit vanwege de onbevooroordeelde manier waarop hij antwoord tracht te geven op bepaalde filosofische onderwerpen. The Matrix nodigt ons uit om ons open op te stellen en alles in twijfel te trekken.
Bron: https://verkenjegeest.com